Sau nhiều thập kỷ cướp bóc, cả trên thực tế lẫn tưởng tượng, Việt Nam vẫn là ông kẹ của chủ nghĩa dân tộc Campuchia
THE DIPLOMAT by David Hutt – July 06, 2021
Ba Sàm lược dịch
Các tổ chức nhân quyền nổi tiếng của Campuchia phớt lờ tình trạng phân biệt đối xử và xâm phạm đối với cộng đồng người gốc Việt ở nước này, do lo sợ phản ứng dữ dội từ những người theo chủ nghĩa dân tộc và những người ủng hộ đảng đối lập hiện đã giải thể, theo các nguồn tin nói với The Diplomat.
Chẳng hạn, kể từ đầu tháng 6, chính quyền Campuchia đã trục xuất hàng trăm người dân tộc Việt Nam ra khỏi những nhà nổi của họ dọc bờ sông Tonle Sap, có vẻ như là một phần của việc “dọn sạch” thủ đô, trước khi Campuchia đảm nhận vai trò chủ tịch ASEAN vào năm sau và đăng cai Đại hội thể thao Đông Nam Á vào năm 2023.
Tuy nhiên, vấn đề này chỉ nhận được sự quan tâm hạn chế từ các nhóm nhân quyền; chủ yếu chỉ có những bình luận trên các bản tin báo chí. Trong một bài báo ngày 15 tháng 6 của Đài Tiếng nói Hoa Kỳ, Seoung Senkarona, người phát ngôn của nhóm nhân quyền Adhoc (The Cambodian Human Rights and Development Association) tại địa phương, đã được dẫn lời rằng ông “ủng hộ lệnh trục xuất, nhưng chính quyền nên lắng nghe yêu cầu của người dân vùng sông nước và cho họ có đủ thời gian để tái định cư”.
Tổ chức Adhoc thường xuyên đưa tin về các công dân Việt Nam được cho là không có giấy tờ tùy thân, đang làm việc tại Campuchia, và thường lên tiếng phản đối việc nhập cư bất hợp pháp, ngay cả khi không rõ những người di cư, thường là người gốc Việt, là công dân Việt Nam hay là những người đã sống ở Campuchia từ nhiều thế hệ.
Điều phối viên các tỉnh của Adhoc, Cheap Sotheary, được dẫn lời mới trong tháng trước, đã kêu gọi các nhà chức trách làm nhiều hơn nữa để chống nhập cư bất hợp pháp. “Ở tỉnh Preah Sihanouk, người nước ngoài đến ở và kinh doanh bất hợp pháp và họ cũng giành mất việc làm của người Campuchia,” ông nói.
Vấn đề người Việt ở Campuchia rất phức tạp. Trong hơn một thế kỷ, Việt Nam là thứ đặc biệt đáng ghét (bete noire) của những người theo chủ nghĩa dân tộc Campuchia.
Theo số liệu điều tra dân số chính thức từ năm 2013, có khoảng 63.000 người gốc Việt ở Campuchia, nhưng con số thực có thể cao hơn nhiều. Có một tổ chức xác định là khoảng từ 400.000 đến 700.000. Trong khi có một số người dân tộc Việt Nam ở Campuchia ngày nay là những người mới di cư đến, thì nhiều người đã sống ở đất nước này qua nhiều thế hệ.
Tuy nhiên, sự phân biệt đối xử chính thức cho thấy là một số lượng đáng kể trong họ không thể yêu cầu có được quyền công dân hoặc giấy tờ hợp pháp thích hợp – khoảng 90%, theo Tổ chức Quyền của Người thiểu số, có trụ sở tại Phnom Penh. Điều này có nghĩa là họ bị từ chối quyền bầu cử, quyền sở hữu đất đai, và thậm chí quyền tiếp cận trường học, và do đó về cơ bản là không quốc tịch.
Theo các nguồn tin ở Campuchia (hầu hết trong số họ yêu cầu được giấu tên vì tính nhạy cảm của chủ đề này và lo sợ phản ứng dữ dội của công chúng) các tổ chức nhân quyền hàng đầu hiếm khi báo cáo chính thức về sự phân biệt đối xử và vi phạm nhân quyền đối với các cộng đồng dân tộc Việt Nam. Người ta cho rằng các tổ chức này hoặc không quan tâm đến những vấn đề như vậy, hoặc cảnh giác khi đưa tin về chúng, có lẽ họ cũng sợ nhận được những lời đe dọa từ công chúng nếu họ lớn tiếng ủng hộ các cộng đồng dân tộc Việt Nam.
“Tình cảm chống Việt Nam lan rộng tại Campuchia, ngay cả trong số những người tự xưng là bảo vệ nhân quyền,” một nguồn tin quen thuộc với vấn đề này cho biết, đồng thời nói thêm rằng “không có gì đáng ngạc nhiên khi họ vẫn im lặng trước những sự kiện này.”
Thật vậy, không gì là mới lạ trong chuyện này. Năm 2000, Licadho, một trong ba nhóm nhân quyền nổi tiếng nhất của đất nước, đã đóng cửa một chương trình đặc biệt để hỗ trợ các dân tộc thiểu số, sau phản ứng dữ dội của dư luận. Năm 2014, Ou Virak, khi đó là người đứng đầu Trung tâm Nhân quyền Campuchia (CCHR), đã nhận được lời đe dọa giết sau khi ông chỉ trích ngôn ngữ phân biệt chủng tộc mà các chính trị gia đối lập sử dụng. Vào thời điểm đó, Chủ tịch Pung Chhiv Kek của Licadho từ chối bình luận về vấn đề này.
Các tài liệu lưu trữ, không được đầy đủ, của ba nhóm nhân quyền cho thấy tình trạng thiếu quan tâm đến vấn đề phân biệt đối xử trong số dân cư dân tộc Việt Nam, mặc dù đã có một số vụ trục xuất lớn trong các cộng đồng dân tộc Việt Nam trong những năm gần đây, hầu hết là bằng vũ lực, cũng như hoàn cảnh vô quốc tịch vĩnh viễn của họ.
“Khi nói đến các vấn đề nhân quyền ảnh hưởng đến người Campuchia gốc Việt, ba tổ chức nhân quyền phi chính phủ lớn (Adhoc, Licadho, CCHR) có lịch sử luôn giữ im lặng. Không nghi ngờ gì nữa, họ thận trọng về việc làm mất lòng những người ủng hộ chủ nghĩa dân tộc,” Tim Frewer, một nhà nghiên cứu đã tìm hiểu các cộng đồng dân tộc Việt Nam trong nhiều năm, cho biết.
Người Việt Nam là ông kẹ/ngáo ộp từ lịch sử của chủ nghĩa dân tộc Campuchia, vì sự lấn dần chậm rãi của Việt Nam về phía Nam, vào các vùng của Đồng bằng sông Cửu Long từng do Vương quốc Campuchia kiểm soát, âm mưu xâm lược đất nước này trong nhiều thế kỷ trước, và nhận thức của người Campuchia rằng người Việt Nam được đối xử tốt hơn dưới sự cai trị của Pháp, với việc công dân Việt Nam thường làm công chức và thu thuế ở Campuchia thuộc địa.
Sau khi thủ lĩnh quân đội Lon Nol lật đổ chính phủ Norodom Sihanouk vào năm 1970, thành lập một nước Cộng hòa Khmer, tồn tại trong thời gian ngắn, chính phủ của ông đã tổ chức một chiến dịch “thanh lọc” sắc tộc trong các cộng đồng người Việt.
Sau khi chính phủ của Lon Nol rơi vào tay Khmer Đỏ năm 1975, chế độ cực đoan Maoist đã tự mình lãnh đạo cuộc diệt chủng chống lại các nhóm sắc tộc của Campuchia, chủ yếu là người Việt Nam, người Chăm và người Hoa.
Tuy nhiên, những quan điểm phân cực ngày nay về Việt Nam và người dân Việt Nam xoay quanh các sự kiện vào tháng 1 năm 1979, khi chế độ Khmer Đỏ bị lật đổ bởi Việt Nam, nước láng giềng đã tiến hành cuộc “xâm lược”, cùng với những người cộng sản do Hà Nội đào tạo và những người đào thoát khỏi Khmer Đỏ – bao gồm cả thủ tướng đương nhiệm Hun Sen – người được dựng lên giữa một chế độ xã hội chủ nghĩa mới do Việt Nam hậu thuẫn.
Đối với một bên của cuộc tranh luận, thì sự cứu giúp cho dân tộc đến vào năm 1979, khi Khmer Đỏ bị lật đổ và cho đến những năm 1990, cuộc nội chiến của đất nước kết thúc, hòa bình trở lại và sự phát triển kinh tế của đất nước bắt đầu lại. Trong câu chuyện này, sự cứu giúp cho Campuchia là nhờ Đảng Nhân dân Campuchia (CPP) cầm quyền và sự hỗ trợ của Việt Nam trong việc lật đổ chế độ diệt chủng.
Đối với phía bên kia, dẫn đầu gồm nhiều người trong số những nhân vật mới bước vào con đường chính trị lưu vong hoặc vũ trang đối lập với chính phủ được Việt Nam hậu thuẫn, trong những năm 1980, “cứu quốc” vẫn là một mục tiêu cần đạt được. Họ cho rằng Campuchia cần được cứu thoát khỏi di sản của năm 1979, mà từ đó nước này đã trở thành một miếng mồi béo bở của Việt Nam. Đối với những người theo thuyết thuyết phục này, mọi thứ tồi tệ ở Campuchia đều bắt nguồn từ việc Việt Nam bị cáo buộc là tiếp tục thống trị đất nước, trong đó Hun Sen chỉ là một con rối của Hà Nội.
Phong trào chống đối đã trở thành cốt lõi của tình cảm chống Việt Nam và chống người Việt Nam trong các chiến dịch của nó kể từ những năm 1990, mặc dù nó có xu hướng làm mờ đi sự khác biệt giữa nhà nước Việt Nam, công dân Việt Nam và người dân tộc Việt Nam đã sống ở Campuchia trong nhiều thế hệ. Sam Rainsy, nhân vật đối lập chính kể từ giữa những năm 1990, đã nhiều lần phủ nhận việc ông sử dụng ngôn ngữ phân biệt chủng tộc, bao gồm cả việc ông thường xuyên sử dụng từ yuon.
Vào năm 2014, ông tuyên bố là các cáo buộc phân biệt chủng tộc đối với ông là một “cuộc tranh cãi mang tính tiêu khiển của nước ngoài“, do những người không hiểu biết về văn hóa Campuchia tấn công. Ví dụ, samlor m’chou yuon có nghĩa là “canh chua Việt Nam”, một món ăn được tìm thấy trong nhiều nhà hàng với cái tên được coi là không đắt.
Tuy nhiên, vấn đề là ở chỗ bối cảnh của nó. Trên đường vận động tranh cử vào năm 2008, Sam Rainsy tuyên bố: “Nếu tôi thắng trong cuộc bầu cử này, tôi sẽ gửi những người yuon nhập cư trở lại [nước họ].” Trong một bài phát biểu vào năm 2013, ông tuyên bố: “Yuon đang chiếm đất của người Khmer để giết người Khmer … Trong các công ty của yuon, họ chỉ tuyển dụng quản lý là người yuon, còn người Campuchia chỉ làm công nhân.“
Trên thực tế, Rainsy đã bị những người có thẩm quyền của Liên Hợp Quốc chỉ trích trước cuộc tổng tuyển cử năm 1993, vì việc ông sử dụng ngôn ngữ phân biệt chủng tộc. Vào dịp đó, ông thừa nhận nội hàm phân biệt chủng tộc trong ngôn ngữ của mình. “Có lẽ từ ‘youn’ hơi có tính miệt thị. Nhưng đó là một thói quen và tôi không ở đây để giáo dục mọi người, ” ông giải thích.
Kem Sokha, người đồng sáng lập đảng CNRP khi nó sáp nhập với Đảng Nhân quyền của ông vào năm 2012, trước đây là người sáng lập nhóm nhân quyền CCHR. Trên thực tế, Kem Sokha thường đi xa hơn Sam Rainsy trong các đợt phản đối Việt Nam. Năm 2010, một vụ giẫm đạp trên cầu ở Phnom Penh trong một kỳ nghỉ lễ ở địa phương đã giết chết 353 người và khiến hàng trăm người bị thương. Bốn năm sau, phát biểu trước một đám đông tại một ngôi chùa, Kem Sokha đã cáo buộc người Việt Nam đứng sau thảm kịch đó. “Họ đã tạo ra hiện trường để giết người Khmer ở Koh Pich,” ông nói, khi đề cập đến một hòn đảo nhỏ ở thủ đô. Ông cho đó là một âm mưu nhằm “xóa bỏ chủng tộc, truyền thống và văn hóa Khmer”.
Sopheap Chak, giám đốc điều hành của tổ chức CCHR, nói rằng những bình luận của Kem Sokha được đưa ra sau khi ông rời tổ chức. “Bất kể những nhận xét này được đưa ra vào thời điểm nào,” cô nói thêm, “chúng hoàn toàn không phản ánh công việc, sứ mệnh hoặc giá trị của CCHR.” Các quan chức từ Adhoc và Licadho đã không trả lời yêu cầu bình luận của chúng tôi. Nhưng Sopheap Chak đã đáp lại những cáo buộc bằng cách nói rằng “CCHR đã lên tiếng về chủ đề phân biệt đối xử mà người dân tộc Việt Nam phải đối mặt ở Campuchia.”
Cô lưu ý rằng vào tháng 9 năm 2013, tổ chức CCHR đã ban hành một tuyên bố hoan nghênh cam kết rõ ràng của đảng CNRP trong việc chống phân biệt chủng tộc, và vào tháng 12 năm đó, công bố một thông cáo báo chí khuyên Sam Rainsy hãy quay lại cam kết này, sau khi ông ta một lần nữa sử dụng ngôn ngữ phân biệt chủng tộc. Tổ chức cũng đã ký một thông cáo báo chí vào tháng 2 năm 2014, sau vụ giết hại một người đàn ông gốc Việt ở Phnom Penh.
Phil Robertson, Phó Giám đốc Châu Á của Tổ chức Theo dõi Nhân quyền Human Rights Watch, một nhóm quốc tế vốn cũng bị một số nguồn tin cáo buộc là đã xem nhẹ vấn đề này, đã cho biết tổ chức của ông “lo ngại nghiêm trọng trước tình trạng phân biệt đối xử và ngược đãi liên tục đối với các cộng đồng người gốc Việt ở Campuchia… Không còn nghi ngờ gì nữa, người dân tộc Việt Nam nằm trong số những người nghèo nhất và dễ bị tổn thương nhất ở Campuchia, và một lý do chính để giải thích tình trạng họ thiếu tư cách pháp nhân và bị phân biệt đối xử một cách có hệ thống là bởi tình trạng thiếu địa vị xã hội đó ”.
Tại Campuchia, “sắc tộc và lịch sử gắn liền với nhau không thể tách rời,” Sophal Ear, phó giáo sư về Ngoại giao và Các vấn đề Thế giới tại Trường Cao đẳng Occidental ở Los Angeles, lưu ý. “Tất nhiên nó bị che khuất bởi chính trị; mọi thứ ở Campuchia đều bị che khuất bởi chính trị, nhưng chúng ta phải vượt lên trên những điều này, ”ông nói.
Tuy nhiên, các nguồn đánh giá khá còn nhìn nhận nghiêm trọng hơn. “Tại một số thời điểm các nhà tài trợ bên ngoài cần hỏi: nếu bạn không bảo vệ quyền của tất cả các nhóm dân ở Campuchia, thì bạn có thực sự đủ tiêu chuẩn là một tổ chức nhân quyền không? Bạn có thực sự xứng đáng nhận được nguồn tài trợ từ bên ngoài không? “, một nguồn tin đặt dấu hỏi. “Đó là một câu hỏi đã bị quá nhiều người né tránh trả lời từ quá lâu rồi”.
