THE STRAITS TIMES by BLOOMBERG – PUBLISHED OCT 26, 2021
Ba Sàm lược dịch
TAIPEI (BLOOMBERG) – Nói rằng Trung Quốc và Đài Loan “không chịu khuất phục” nhau có vẻ hiển nhiên, vì họ đã bị nhốt trong một cuộc nội chiến chưa được giải quyết trong nhiều thập kỷ.
Nhưng việc Đài Loan sử dụng những từ ngữ đó vào đầu tháng này tiếp tục gây tiếng vang, có nguy cơ làm rạn nứt mối quan hệ Hoa Kỳ-Trung Quốc.
Tổng thống Đài Loan Thái Anh Văn cho rằng Cộng hòa Trung Hoa (CH Trung Hoa) và Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (CHND Trung Hoa), với tên gọi chính thức là Đài Loan và đại lục, “không phụ thuộc lẫn nhau”, trong một bài phát biểu trên truyền hình nhân ngày Quốc khánh của hòn đảo vào ngày 10 tháng 10.
Đảng của bà Thái cho rằng bà đang nhắc lại hiện trạng, phản ánh thực tế là Đảng Cộng sản chưa bao giờ cai trị được Đài Bắc.
Tuy nhiên, đối với Bắc Kinh, câu nói đó gần như làm sống lại một ý tưởng gây căng thẳng giữa Trung Quốc và Mỹ cách đây hai thập kỷ.
Một phát ngôn viên của Văn phòng các vấn đề Đài Loan ở Bắc Kinh cáo buộc bà Thái “bán rong thuyết hai nhà nước”, ám chỉ chính sách của cố tổng thống Đài Loan Lý Đăng Huy, rằng Đài Loan và Trung Quốc nên có quan hệ bang giao – điều mà truyền thông nhà nước (Trung Quốc) gọi là “một giấc mơ”.
Diễn tiến thực tế đã minh họa cho thỏa thuận đình chiến mong manh qua eo biển Đài Loan, khi Trung Quốc tăng cường chiến dịch gây sức ép ngoại giao và quân sự, đồng thời Tổng thống Joe Biden khẳng định cam kết của Mỹ trong việc bảo vệ hòn đảo được cai trị dân chủ khỏi bị tấn công.
Mặc dù bà Thái đến từ một đảng được thành lập dựa trên lời hứa giành độc lập chính thức cho hòn đảo, nhưng chủ yếu bà đã chỉ đạo rõ ràng về việc xác định địa vị của Đài Loan, theo cách có thể thúc đẩy Chủ tịch Tập Cận Bình tiến tới hành động quân sự.
Ông Deng Yuwen, một cựu biên tập viên của tạp chí Study Times của đảng cầm quyền, đã lập luận trong một bài viết vào tuần trước, rằng ông Tập đã im lặng một cách bất thường khi không thách thức việc làm sống lại quan điểm của bà Thái đối với lý thuyết hai nhà nước.
Trong khi ông Deng suy đoán rằng các nhà ngoại giao của ông Tập có khả năng thúc đẩy Mỹ đứng qua một bên, ông nói rằng Chủ tịch Trung Quốc có thể phải đối mặt với áp lực nội bộ nếu ông bị công khai cho là phớt lờ vấn đề này.
Trong những thập kỷ mà Đài Bắc được cai trị bởi Quốc dân Đảng, nó đã chia sẻ thỏa thuận với Bắc Kinh về một điểm chính: rằng cả hai bên đều là một phần của “Trung Quốc”.
Nhưng sau khi Đài Loan chuyển đổi từ chế độ thiết quân luật dưới thời Quốc Dân Đảng sang chế độ dân chủ vào những năm 1980 và 1990, các nhà lãnh đạo như ông Lý – tổng thống đắc cử đầu tiên của Đài Loan – bắt đầu thoát ra khỏi khuôn khổ “một Trung Quốc”.
Năm 1999, Lý nêu ý kiến rằng hai bên đã có một “mối quan hệ bang giao đặc biệt“. Cùng năm đó, Đảng Tiến bộ Dân chủ của bà Thái, lúc đó là đảng đối lập, đã thực hiện một sự điều chỉnh tinh tế đối với mục tiêu lâu dài là giành độc lập.
Đảng kiên định quan điểm cho rằng Đài Loan đã là một quốc gia có chủ quyền: nó “không phải là một phần của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa” và ý tưởng về nguyên tắc một Trung Quốc là “về cơ bản không phù hợp với Đài Loan”.
Bà Thái đã giải thích quan điểm này trong một cuộc phỏng vấn với BBC sau khi giành được nhiệm kỳ 4 năm thứ hai vào năm ngoái.
“Ý tưởng là chúng tôi không cần phải tuyên bố mình là một quốc gia độc lập,” bà nói, bởi vì “chúng tôi đã là một quốc gia độc lập rồi”.
Quyết định của Đài Loan không gây áp lực về vấn đề này đã cho phép Mỹ, Nhật Bản và các nước khác duy trì “sự mơ hồ chiến lược“, giữ hòn đảo – và các ngành công nghiệp chủ chốt của nó như sản xuất chip – ngoài tầm kiểm soát của Đảng Cộng sản.
Mặc dù Mỹ đã công nhận nước Cộng hòa Nhân dân là “chính phủ hợp pháp duy nhất của Trung Quốc” từ hơn bốn thập kỷ trước, nhưng nước này chưa bao giờ làm rõ lập trường của mình về chủ quyền của Đài Loan, hoặc liệu nước này có sử dụng vũ lực để bảo vệ Đài Loan hay không.
‘Tu từ cẩn thận’
“Những lời hùng biện thận trọng của bà Thái đã tránh né được các câu hỏi về chủ quyền hoặc ‘thuyết hai nhà nước’, bằng cách tập trung vào điều hữu hình và điều không thể phủ nhận, là cả Trung Hoa Dân Quốc hay CHND Trung Hoa đều không phụ thuộc lẫn nhau,” ông Vincent Chao, cựu giám đốc chính trị Văn phòng Đại diện Kinh tế và Văn hóa Đài Bắc tại Mỹ, đại sứ quán trên thực tế của Đài Loan, phân tích. “Điểm chính là cả hai bên ít nhất nên thừa nhận sự tồn tại của nhau như một bước để tìm cách hòa hợp.”
Thế nhưng khi Đài Loan đã được toàn cầu công nhận về cách họ xử lý đại dịch Covid-19 và bà Thái coi hòn đảo của mình như một phép thử về sức mạnh của nền dân chủ trước chủ nghĩa độc tài, Washington đã phải đối mặt với áp lực ngày càng tăng trong cam kết của mình.
Ông Biden cho biết vào hôm thứ Sáu tuần trước (22 tháng 10), là Mỹ sẽ bảo vệ hòn đảo trước cuộc tấn công của Trung Quốc – mặc dù Nhà Trắng nhanh chóng nói rằng ông không thông báo thay đổi chính sách.
Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Vương Văn Bân kêu gọi Mỹ “nói chuyện thận trọng” và tuân thủ thỏa thuận “một Trung Quốc“, tại một cuộc họp báo thường kỳ vào thứ Sáu tuần trước ở Bắc Kinh, nhắc lại rằng “Đài Loan là một phần lãnh thổ không thể xâm phạm của Trung Quốc”.
Ông Deng, cựu biên tập viên của Study Times, đã chỉ ra trong bài bình luận, rằng người tiền nhiệm của ông Tập là Giang Trạch Dân đã thành công trong việc đẩy lùi lý thuyết của ông Lý vào năm 1999, bao gồm cả việc thuyết phục tổng thống Mỹ lúc bấy giờ là Bill Clinton lên tiếng phản đối. Ông cho rằng các nhà ngoại giao Trung Quốc hiện có khả năng đang sử dụng kênh ngoại giao không chính thức với Washington để chỉ trích bài phát biểu ngày 10 tháng 10 vừa qua của bà Thái.
Nếu Trung Quốc và Mỹ không đạt được đồng thuận, thì điều đó “có nghĩa là chính quyền Biden đã tán thành lý thuyết hai nhà nước,” ông Deng viết.
